Landgraaf is een plaats en gemeente in het zuiden van Limburg (Nederland).

Landgraaf is gelegen in de Oostelijke Mijnstreek en de gemeente Landgraaf neemt deel aan het bestuurlijke samenwerkingsverband Parkstad Limburg. De gemeente, waaronder de plaats Landgraaf, ligt op het Plateau van Nieuwenhagen.

Naam

De gemeente Landgraaf dankt haar naam aan een kilometers lange aarden wal die deels op het grondgebied van de gemeente gelegen is. Oorsprong en doel van de omwalling, die behalve landgraaf ook landweer genoemd wordt, is nog steeds een mysterie. Volgens de een stamt hij uit de prehistorie en verwijst naar de grote urnenvelden die men in de 19de eeuw op de Brunssummerheide gevonden heeft. De ander dateert de landgraaf in de laatste eeuwen van de Middeleeuwen en verwijst naar gelijksoortige omwallingen die in die tijd in het hertogdom Gulik en rond de Rijksstad Aken opgeworpen zijn.

De urnenvelden zijn grotendeels geplunderd om de vondsten o.a. in Aken ten gelde te maken waardoor veel kostbaarheden maar ook kennis verloren zijn gegaan.

Kernen

De gemeente Landgraaf is in 1982 ontstaan door samenvoeging van de vroegere gemeenten Nieuwenhagen, Schaesberg en Ubach over Worms (vroeger ook wel de SUN-gemeenten genoemd). In 1986 is besloten om de naam Landgraaf ook als plaatsnaam te gebruiken, omdat de meeste kernen aaneen gegroeid waren. Deze ontwikkeling is voortgekomen uit de mijnbouw in de streek die gedurende de 20e eeuw voor een bevolkingsexplosie heeft gezorgd. In tegenstelling tot de buurgemeenten Heerlen en Kerkrade, die een soortgelijke ontwikkeling hebben ondergaan, heeft Landgraaf echter geen stedelijk karakter gekregen.

Formeel gezien is Landgraaf tegenwoordig één kern, maar feitelijk gezien bestaat de gemeente nog steeds uit aparte kernen. Rimburg is het meest oostelijke kerkdorp van de gemeente en heeft het karakter van een klein dorp het meeste weten te behouden.

Volgens zowel het CBS als Veldeke-Limburg is d'r Sjeet de Limburgse naam voor Schaesberg en Rimburg voor Rimburg. Daarentegen gebruikt de Landgraafse heemkundevereniging respectievelijk Sjaasberg en Brokkelze. Schaesberg heeft zijn naam gekregen van het Kasteel Schaesberg, zetel van de heerlijkheid van de gelijknamige adellijke familie die in de zeventiende en achttiende eeuw behalve het kasteel met de bijbehorende kasteelboerderij ook de nabijgelegen hoeven In gen Kakert en I gen Leen, de gehuchten Lichtenberg en Palenberg (Palemig) en het straatdorp Scheidt (d'r Sjeet)omvatte. Rimburg of de Rimborg was het kasteel van de heren Van Rimburg. De heerlijkheid omvatte verschillende gehuchten. Het belangrijkste heette (Onderste-)Broekhuizen of Bruchhausen. Aangrenzend maar in de bank Ubach lag nog Bovenste-Broekhuizen. Broekhuizen/Bruchhausen staat aan de wieg van Brokkelze. Terwijl Veldeke-Limburg de "ao"-klank gebruikt wordt deze in zuidoostelijk Limburg als "oa" weergegeven. Op de plaatsnaamborden gebruikt de gemeente Landgraaf "Sjaasberg" in plaats van "D'r Sjeet" en "Nuijenhage" en niet "Nuienhage".